OGÓLNE ZAŁOŻENIA SPOSOBU MYŚLENIA FREUDA

Freud zakładał, że psychoanaliza bazuje na biologii. Jak to założenie przejawiało się w jego konkretnych poglądach?

Rozpatrywał zjawiska psychiczne jako efekt działania sił o charakterze fizyko-chemicznym. Psychicznych różnic pomiędzy płciami doszukiwał się w anatomii. Uważał na przykład, że niechęć mężczyzny do ujawniania kobiecych zachowań wynika z jego lęku przed kastracją.

Ponadto był zdania, że kolejne stadia, przez które każdy przechodzi (oralne, analne, falliczne i genitalne) mają charakter dziedziczny.

Sądził wreszcie, że procesy psychiczne, a także kulturowe stanowią efekt działania instynktów rozumianych jako bodźce organiczne dążące do zredukowania napięcia.

Z czego wynikał uniwersalizm w myśleniu Freuda sprowadzający się do przekonania, że odkryte przez niego prawidłowości ludzkiej psychiki mają charakter powszechny?

W jego czasach niewiele wiedziano o różnicach kulturowych.

Czy Freud formułował sądy wartościujące?

Nie. Jako przyrodnik ograniczał się do opisu i interpretacji.

Jak przejawiał się dualistyczny sposób myślenia Freuda o psychice?

Uważał na przykład, że męskość i kobiecość stanowią przeciwstawne bieguny. Ponadto ostro rozgraniczał id od ego (w pierwszym umieszczał wyłącznie pragnienia, w drugim wyłącznie funkcję kontrolującą i selekcjonującą).

Czym charakteryzuje się mechanistyczno-ewolucjonistyczny sposób myślenia?

Sam ewolucjonizm sprowadza się do przekonania, że istniejące obecnie rzeczy rozwinęły się z form wcześniejszych. Mechanistyczno-ewolucjonistyczne stanowisko jest natomiast poglądem, że podczas rozwoju form nie powstaje nic nowego. Wiliam James uważał, że dotyczy to na przykład świadomości.

Wyjaśnij na konkretnym przykładzie różnicę pomiędzy mechanistycznym i niemechanistycznym sposobem myślenia.

W mechanistycznym sposobie myślenia para wodna to po prostu woda, a różnice między obiema fazami mają charakter jedynie ilościowy. Skoro nic nowego tak naprawdę się nie pojawia, to wystarczy skupić się na kwestiach genetycznych. W niemechanistycznym sposobie myślenia ilość przechodzi w jakość rządzoną odmiennymi prawami. W tym podejściu nie wystarczy badać kwestii genetycznych. Na gruncie psychologii jest to na przykład pogląd, że marzenia dorosłego nie są prostym powtórzeniem dziecięcych marzeń.

Co świadczy o mechanistycznym sposobie myślenia u Freuda?

Sądził on, że nic szczególnie nowego nie wydarza się w rozwoju człowieka powyżej piątego roku życia. Niektóre późniejsze reakcje wynikają z przymusu powtarzania doświadczeń z dzieciństwa. Różne formy lęku są powtarzaniem lęku narodzin itp.

Źródło: Karen Horney, Nowe drogi w psychoanalizie, PWN, Warszawa 1987

PODSTAWY PSYCHOANALIZY

Którą myśl Z. Freuda K. Horney uważa za najistotniejszą?

Jest nią teza, że zjawiska psychiczne są ściśle zdeterminowane przez nieświadome siły natury emocjonalnej. Motywy pozostają nieświadome przede wszystkim dlatego, że leży to w naszym interesie. Mimo wyparcia mogą nadal oddziaływać na dokonywane wybory.

Czy podczas psychoanalizy odkrywamy zupełnie nieświadome postawy?

Niektórzy psychologowie uważają, że jest to niemożliwe. By móc poznać jakąś nieświadomą postawę konieczne są jej przebłyski. Zdaniem K. Horney takie postawienie sprawy jest zbyt radykalne.

Na czym polega świadomość jakiejś postawy?

Wie się o jej istnieniu, nasileniu, konsekwencjach i pełnionych funkcjach. Na przykład ktoś zdaje sobie sprawę, że nie lubi popełniać błędów, nie pojmuje jednak co jest powodem tej skłonności, ani tego w jak wielu sferach jego życia to się przejawia.

Jakie znaczenie ma determinizm Z. Freuda?

Pozwolił uchwycić znaczenie wielu zjawisk (marzenia senne, fantazje, pomyłki), które przypisywano przypadkowi, czynnikom zewnętrznym lub wewnętrznym (organicznym).

Co jest potrzebne do zrozumienia dynamiki osobowości?

Potrzebne jest poznanie pozostających ze sobą w konflikcie nieświadomych skłonności o charakterze emocjonalnym. Skutkiem tych konfliktów są nerwice.

Czym jest libido dla K. Horney?

Na libido składają się emocjonalne potrzeby, impulsy, namiętności.

Czym jest wyparcie?

Wyparcie polega na usunięciu ze świadomości afektu lub impulsu. Wyparty afekt jest nadal aktywny i wpływa na dokonywane wybory.

Na czym polega formowanie reakcji przeciwnych? Wyjaśnij na przykładzie.

Okrucieństwo tuszuje się nadmierną uprzejmością.

Podaj przykład projekcji.

Ktoś uważa, że inni go nie lubią, bo sam siebie nie lubi. Projekcja wynika tu z trudności wyjścia poza własną perspektywę. Wspomniany mechanizm obronny zachodzi też wtedy, gdy ktoś przypisuję komuś chęć zdrady, nie chcąc się przyznać przed samym sobą, że sam ma taką skłonność.

Jak wygląda przemieszczenie afektu?

Na przykład: złość spowodowała osoba A, ale wyładowuje się ją na osobie B. Jest to tym łatwiejsze im mniejszy lęk wywołuje osoba B, a także wtedy, gdy nie jest się od niej zależnym. Czasami wystarczy, że zasadniczo niesłuszna złość jest mniej lub bardziej usprawiedliwiona dodatkowymi okolicznościami. 

Zjawisko zachodzi nierzadko, gdy samemu jest się osobą A.

Afekt może też być przemieszczony na rzeczy, zwierzęta, sytuacje, działania (na przykład żona przemieszcza niechęć z męża na jego zawód).

Czy zawsze potrafimy powiązać afekt z jego prawdziwą lub nieprawdziwą przyczyna?

Nie zawsze. Uczucie (np. złości lub lęku) może być niesprecyzowane, niejasne.

W jaki sposób nieświadome afekty mogą być rozładowywane?

Na przykład poprzez próbę odwetu na innej osobie w odpowiedzi na jej rzekomą złość. Innym sposobem będzie przebrana w formę miłości chęć dominacji nad drugą osobą, czy też agresja jako prawdziwy motyw chęci bycia prawdomównym.

Afekty mogą się też ujawniać mimowolnie (np. tonie głosu, gestach) lub też w marzeniach sennych i fantazjach.

Kiedy ma miejsce racjonalizacja jako mechanizm obronny?

Na przykład wtedy, gdy ktoś potrafi działać wbrew swoim przekonaniom w jednej sytuacji, a w innej powołuje się na nie jako na nieprzekraczalną barierę. Przy wykrywaniu racjonalizacji należy być ostrożnym. Nie zawsze kierują ludźmi motywy inne niż te deklarowane.

W czym tkwi główna wartość koncepcji marzeń sennych wg. K. Horney?

W tym, że marzenia senne wyrażają ukryte skłonności.

Co zakłada koncepcja przeniesienia?

Koncepcja ta zakłada, że najłatwiej zrozumieć pacjanta poprzez przeanalizowanie jego emocjonalnych sposobów reagowania na psychoanalityka.

Czym jest opór?

Energią, jaką człowiek zużywa na obronę przed uświadomieniem sobie pewnych rzeczy. Ma bowiem wystarczające powody, bo sobie ich nie uświadamiać.

Czego wymaga się od pacjenta podczas terapii?

Wymaga się aby wyrażał wszystko co myśli i czuje, łącznie z wszelkimi wolnymi skojarzeniami. Zasada ta bazuje na założeniu, że istnieje ciągłość myśli i uczuć, nawet gdy jest to niewidoczne. Analityk znając aktualne procesy psychiczne pacjenta, a także obserwując jego zachowania niewerbalne formułuje wstępną interpretację, podaje ją pacjentowi, a następnie modyfikuje w zależności od jego reakcji.

Jak zmniejszyć ryzyko sytuacji, w której sugestywny pacjent przyjmuje błędne interpretacje?

Ryzyko będzie tym mniejsze, im bardziej doświadczony i wykształcony jest psychoanalityk, im mniej jego własne problemy zakłócają terapię, a także im mniej sztywno trzyma się wiedzy podręcznikowej. Ważny jest także nieautorytatywny sposób podawania interpretacji oraz ewentualna konieczność analizowania ustępliwości pacjenta.

Źródło: Karen Horney, Nowe drogi w psychoanalizie, PWN, Warszawa 1987.